Kalp ve Damar Cerrahisi Uzmanı Prof.Dr. Ömer Çakır yazdı.
1.Varis, Sadece Estetik Bir Sorun Değildir.
Varis genellikle bacaklardaki yüzeyel venlerin (toplardamar) genişlemesi, kıvrımlar oluşturarak belirgin hale gelmesidir. Birçok kişide kılcal varislerden, ileri düzey iri kıvrımlı variköz venlere kadar farklı büyüklüklerde varis vardır. Bacaklarda ağrı, rahatsızlık hissi, ödem, estetik sorunlar gibi şikâyetlere sebep olur. Varislerin teşhisi ve tedavisi konusunda geç kalınması ülser, pıhtı, cilt kanaması gibi ciddi sağlık problemlerine de sebep olabilir.
2.Varis Çeşitleri Nelerdir?
Varis rahatsızlığı dört ana başlıkta toplanabilir.
Spider Venler: Örümcek ağı şeklinde ciltte yüzeyel, milimetrik kırmızı-mavi renkte küçük (1-2mm) kılcal damarlardır. Bunlar bacaklar dışında da (örneğin yüzde) görülebilir.
Retiküler Venler: Bacaklarda mavi-mor renkli 3-4mm çaplı ciltten hafif kabarık varislerdir.
Variköz Venler: Bacaklarda bulunan yüzeyel toplardamarların (büyük ve küçük safen venlerin) ve bunların yan dallarının genişlemesidir. Dıştan kolayca farkedilen geniş, mavi-mor renkte, kabarık ve bazen de kordon şeklinde genişleyen, kıvrımlı variköz venler oluştururlar.
Derindeki Büyük venlerin genişlemesi-yetmezliği: Dışarıdan görünmezler, ancak venöz yetmezlik oluşturarak bacaklarda ödem ve rahatsızlık hissi gibi kronik venöz yetmezlik bulguları oluştururlar.
3.Varis Semptomları Nelerdir?
Bacaklarda ağrı, acıma, ağırlık hissi sıktır. Yanma, zonklayıcı ağrı, adale krampları ve ödem de olabilir. Bu şikâyetler sıklıkla uzun süre oturma veya ayakta kalma ile artar. Varisler etrafında kaşıntı olabilir. Yıllar içinde varis etrafındaki ciltte koyulaşma, staz dermatiti veya venöz egzama da denen ciltte kızarıklık, kaşıntı ve kuruluk oluşabilir.
4.Varisin Sebepleri Nelerdir?
Ven (toplardamar) duvarını zayıflaması ve kapak yapısının bozulması varislere sebep olur. Arterler (atardamar) kanı kalpten dokulara taşır, venler ise dokulardan kalbe taşıma görevi görür, özellikle bacak venlerinde yerçekiminin tersine hareket vardır. Bacaklarımızdaki adale kasılmaları (örneğin yürüme ile) adeta bir pompa gibi ven duvarını sıkıştırarak kanın kalbe doğru akımına yardımcı olur. Hareketsiz yaşam ile bu adale yardımının olmaması, bünyesel (ailevi) faktörler gibi nedenler zamanla venlerin genişlemesine ve kapak yapısının bozulmasına sebep olarak varisleri oluşturur.
5. Varis Risk faktörleri Nelerdir
Yaş: Varis sıklığı, yaşla birlikte artar.
Cins: Kadınlarda daha sık varis görülür. Gebelik, adet dönemleri, menapoz ile igili hormonal değişimlerin etkisi vardır. Hormon tedavisi, doğum kontrol hapları da varis oluşumuna sebep olabilir.
Gebelik: Gebelikte vücut kan miktarının artması, hormonal değişiklikler, büyüyen rahmin basısı ile bacak venlerinde varis sıklığı ve şiddeti artabilir.
Aile Öyküsü: Ailede varisi olan bireylerde daha sık görülür.
Obezite: Aşırı kilo bacak venlerine ek basınç uygular ve variköz venlere sebep olabilir.
Yaşam Tarzı: Hareketsiz yaşam, sürekli oturarak veya ayakta durarak çalışma da varis sebebidir.
Stres: Görece yeni çalışmalar, varis görülen hastaların üçte birinin kendini stresli diye tarif ettiğini göstermiştir. Ayrıca kronik kabızlığın da stres gibi bacaklardaki toplardamarları etkilediğini göstermektedir.
6. Varis Komplikasyonları (Zararları, Ortaya Çıkarttığı Tehlikeli Durumlar) Nelerdir?
Ülser: Ciltte yaraların açılmasına neden olabilir. Uzun süre tedavi edilmeyen varislerde, özellikle ayak bileğinin iç tarafında variköz venler etrafında ciltte renk koyulaşması, cildin incelmesi ve ağrılı ülserler oluşabilir.
Pıhtı oluşumu: Nadiren derin venlerin genişlemesinde olabilir. Bacak sıklıkla şiş ve ağrılıdır. Bazen yüzeyel variköz venlerde tromboflebit (iltihaplı pıhtı oluşumu) gelişebilir.
Kanama: Cilde yakın geniş variköz venler patlayıp kanamalara sebep olabilir. Çoğunlukla küçük, kontrol edilebilir kanamalardır.
7. Varis Oluşumunu Önlemek İçin Neler Yapılmalıdır?
Bazı önlemler alarak varis oluşumunu önlemek veya riski azaltmak mümkündür.
Egzersiz Yapın: Yürümek, koşmak, bisiklete binmek, yüzmek toplardamarları sağlıklı tutmak için faydalıdır.
Kilonuzu kontrol altında tutun. Vücudun ağırlığı, damarlardaki yükü de arttırır.
Lifli gıdalar tüketin ve tuzu azaltın: Lifli gıdalar metabolizmanızın verimli çalışmasını sağlar. Fazla tuz tüketimi ise damarların esnekliğinin bozulmasına neden olur.
Yüksek topuklu ayakkabı ve dar giysiler giymeyin. Yüksek topuklu ayakkabılar, baldır kasının çalışmasını kısıtlar; dar giysiler ise yukarıya doğru kan dolaşımını zorlaştırır.
Gün içinde birkaç kez 10-15 dakika bacak elevasyonu yapın: Sırtüstü uzanıp bacakların yukarı kaldırılarak dinlendirin.
Uzun süre oturma veya ayakta durma pozisyonunda kalmayın. Yirmi dakikada bir hareket edin.
8. Varis Tanısı Nasıl Konulur?
Tanıda fizik muayene önemlidir. Sıklıkla ayakta durarak varisler şişkin haldeyken uzman hekim tarafından görülerek yapılır. Doppler ultrason ile variköz venlerin çapı, yetmezlik durumu, kapakçıklar ve derindeki ana venler kontrol edilir. Tedavi yöntemini belirlemede bilgi verir.
9. Varis Tedavisi Nasıl Yapılır? Tedavi Seçenekleri Nelerdir?
Varis, günümüzde sıklıkla cerrahi müdahale yerine, daha az invaziv işlemlerle ameliyatsız hastanede kalmayı gerektirmeyen yöntemlerle tedavi edilebilmektedir. Tedavi, hastanın yaşam tarzında yapacağı değişikler ile başlar ve süreç işidir.
Kişisel Önlemler: Egzersiz, uzun süre oturma-ayakta durma gibi hareketsizlikten kaçınma, kilo kontrolü, dar-sıkı giysi/kemer/pantolon giymeme, bacak elevasyonu yapılması ile ağrı, ödem ve varislerin ilerlemesini önlemede önemlidir.
Gebelikte ortaya çıkan variköz venler sıklıkta doğum sonrası kendiliğinden 3-12 ayda düzelir.
Kompresyon (varis) Çorapları: Gün içinde varis çorabı giyme alınacak ilk önlemlerdendir. Bacaklara düzenli baskı yaparak venlerin genişlemesini önlerler. Hangi basınçta çorap kullanılması gerektiği varisin durumuna göre değişebilir.
Skleroterapi-Köpük-Transdermal Lazer Tedavisi: Küçük ve orta çaplı varislerde (spider ve retiküler venler) etkili bir yöntemdir. Bu tedaviler estetik amaçlı yapılır. Transdermal lazer tedavisi 1 mm. ve daha küçük kılcal damarlarda, skleroterapi-köpük tedavisi ise 1mm.’den daha geniş olanlarda uygulanır. Her iki tedavi de seanslar halinde yapılır. Anestezi ve hastanede yatış gerekmez.
Skleroterapi ve köpük tedavisinde variköz damarın içine kurutucu ilaç/köpüklü ilaç enjekte edilir. Variköz damarlar birkaç hafta içinde kaybolur. İşlem gerektiğinde birkaç kez tekrarlanabilir.
Transdermal laser tedavisi, küçük varisler ve spider venlere (örümcek ağı şeklinde) uygulanabilir. Cilt üzerinden gönderilen ışın ile ven yakılır.
Endovenöz Radyofrekans/Laser Tedavisi: Bu teknikte genişlemiş variköz yüzeyel toplardamarın (venin) içine radyofrekans/laser kateteri ilerletilir. Bu ışınlarla oluşan yüksek ısı ile variköz ven yakılarak kapatılır. Bu işlemde varsa geniş variköz yan dallar için ilave köpük tedavisi yapılır veya 2-3mm'lik küçük kesilerle çıkartılabilir. Hasta aynı gün taburcu edilebilir, klasik cerrahi işleme göre iyileşme daha çabuk olur. Bacakta iz bırakmaz. Lokal aneztezi ile yapılabilir.
Ven Striping: Cerrahi olarak kasık ve ayak bileğinde yapılan kesilerle variköz yüzeyel toplardamarın tamamen çıkartılmasıdır. Genellikle ek olarak genişlemiş lokal variköz yan dallar küçük kesilerle çıkartılır. Genel anestezi ile yapılan cerrahi işlem olduğu için bir gün hastanede yatış gerekir.